"Φιλοκαλούμεν τε γάρ μετ' ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας..."

"Φιλοκαλούμεν τε γάρ μετ' ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας..."
Αγαπάμε το ωραίο με λιτότητα και φιλοσοφούμε χωρίς να γινόμαστε μαλθακοί. Η ενασχόληση με τη φιλοσοφία δε μας κάνει θεωρητικούς ανθρώπους και δεν μας απομακρύνει από την πρακτική δράση, λέει ο Θουκυδίδης δια στόματος Περικλή.
Έτσι με το παρόν ιστολόγιο και εμείς, οι μαθητές της Β τάξης του 4ου Λυκείου Χαλκίδας είμαστε ενεργοί, προβληματιζόμαστε για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και αποδεικνύουμε ότι η φιλοσοφία οδηγεί στη σκέψη και στη δράση.
Μας κάνει να αναρωτιόμαστε για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και να μην αποδεχόμαστε τίποτα ως δεδομένο και "φυσικό". "Φιλοσοφία θα πει να βρίσκεσαι καθ’ οδόν...", θα πει να αναζητάς καινούριους δρόμους, να είσαι πνεύμα ανήσυχο και αιρετικό, γιατί μόνο τότε δικαιώνεις την ανθρώπινή σου υπόσταση και μπορείς να λέγεσαι "έλλογο ον". Στόχος μας είναι να καταθέσουμε τις σκέψεις μας παίρνοντας ερεθίσματα από τη φιλοσοφία, η οποία ως ιδιαίτερος κώδικας σκέψης και επικοινωνίας μπορεί να μετατρέψει το στοχασμό σε δημιουργία, τον προβληματισμό σε θέση, την απορία σε γνώση.

Παρασκευή 18 Μαρτίου 2011

Η σημασία της τέχνης για τη ζωή μας

Η τέχνη είναι η αναπαράσταση της ζωής και της φύσης, αποτελεί έναν ξεχωριστό κόσμο, μοναδικό και ανεπανάληπτο. Ακόμη, ένα μέσο που φέρνει τους ανθρώπους σε μια κατάσταση ισορροπίας με τον γύρω κόσμο και τους βοηθά να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον, μέσα παό μια καλλιτεχνική συγκίνηση. Κάνει τον άνθρωπο ικανό να κατανοήσει την πραγματικότητα. Επίσης με την τέχνη το άτομο βυθίζεται στο σύνολο, αντανακλάται η ικανότητά του να συμμερίζεται εμπειρίες και ιδέες με άλλους. Γνωστοί λογοτέχνες όπως ο Εμίλ Ζολά ή ο Γκουστάβ Φλομπέρ αντιλήφθηκαν την τέχνη ως τον πιο έγκυρο εκφραστή της φύσης του ανθρώπου και των κοινωνικών συνθηκών μέσα στις οποίες είναι υποχρεωμένος να ζει. Η τέχνη, σύμφωνα μ' αυτούς, είναι η αναπαραγωγή της ρέουσας, ζωντανής πραγματικότητας που έχει στόχο να μας βοηθήσει να εξηγήσουμε και να καταλάβουμε τι στ' αλήθεια συμβαίνει γύρω μας. Εξάλλου η αποστολή του καλλιτέχνη να αποτυπώσει στο έργο του την πραγματικότητα τον δεσμεύει απέναντι σε όλους εμάς. Οφείλει να δει την ανθρώπινη φύση και τις κοινωνικές συνθήκες με αντικειμενική ματιά, έτσι ώστε, έχοντας εμείς μπροστά μας την αυθεντική εικόνα της πραγματικότητας, να ξέρουμε πώς, βάσει αυτής, να ρυθμίσουμε τη δική μας ζωή καλύτερα.

Η τέχνη διαφέρει από εποχή σε εποχή, από κοινωνία σε κοινωνία και από άνθρωπο σε άνθρωπο, ωστόσο θα παραμένει πάντοτε μια ανάγκη. Η τέχνη μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να νιώσει καλύτερα κι αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό. Κοιτάζοντας ένα έργο τέχνης, π.χ. έναν πίνακα, ο άνθρωπος προκαλεί στον εαυτό του αισθητική συγκίνηση, δέος και αφήνοντας την φαντασία του ελεύθερη νιώθει κάτι ανάλογο με αυτό που αισθανόταν ο καλλιτέχνης όταν δημιουργούσε. Ο άνθρωπος εξερευνά τον εσωτερικό του κόσμο κι αναζητά και στο περιβάλλον αντίστοιχες ψυχικές καταστάσεις. Εδώ θα μπορούσα να αναφέρω τον Σοπενχάουερ, ο οποίος θεωρώντας ότι η δυστυχία είναι αναπόφευκτη προοπτική στη ζωή μας, πιστεύει ότι η τέχνη μπορεί να μας, προσφέρει μια προσωπική λύτρωση. Κάθε έργο τέχνης, κατά τον Σοπενχάουερ αναπαριστά καθολικής σημασίας γεγονότα και πρόσωπα, μας αποσπά, όταν ερχόμαστε σε επαφή μαζί του, από την πραγματικότητα. Τότε, καθώς προσλαμβάνουμε τις διαχρονικές ιδέες του έργου τέχνης, λησμονούμε την ατομική μας παρουσία και παύουμε να θέλουμε κάτι συγκεκριμένο για τον εαυτό μας. Όμως η λύτρωσή μας μέσω της τέχνης είναι προσωρινή. Η αισθητική απόλαυση που μπορεί να μας προσφέρει ένα έργο τέχνης έχει όριο λήξης, διαρκεί όσο βρίσκεται ενώπιον μας το έργο τέχνης.

Η τέχνη μας κάνει τελικά να βλέπουμε τον κόσμο με άλλο μάτι κι αν δεν υπήρχε, ο κόσμος μας πολύ σύντομα θα έχανε την ψυχή του, δηλαδή το ενδιαφέρον του. Χωρίς την τέχνη και την αίσθηση του ωραίου η ζωή μας θα ήταν φτωχότερη. Η κοινωνική διάσταση της τέχνςη τονίστηκε ιδιαίτερα παό ορισμένους σημαντικούς κοινωνικούς φιλοσόφους, όπως ο Κλοντ Σαιν Σιμον ή ο Ογκυστ Κοντ. Αυτοί απέρριψαν τον ισχυρισμό ότι η τέχνη μπορεί να είναι αυτοσκοπός και υποστήριξαν ότι η σημασία της βρίσκεται στην συμβολή της στην πραγματοποίηση του οράματος για μια μελλοντική κοινωνία χωρίς βία και εκμετάλλευση της μιας τάξης από την άλλη. Η τέχνη έχει αξία εφόσον μπορεί να συνδυάσει την ομορφιά με τη χρησιμότητά της. Ο καλλιτέχνης, για να επιτύχει στην κοινωνική αποστολή του θα πρέπει να καταλάβει ποιος θα πρέπει να είναι ο επιθυμητός στόχος της κοινωνίας προς τον οποίο οφείλει με το έργο του να στρέψει το ενδιαφέρον των συνανθρώπων του. Η τέχνη πρέπει να έχει ένα συγκεκριμένο προσανατολισμό, να είναι στρατευμένη σε έναν ορισμένο κοινωνικό στόχο. Η ιδέα για τη στρατευμένη μορφή της τέχνης τονίστηκε ιδιαίτερα πρώτα πό το Λέοντα Τολστόι και αργότερα, στον 20ο αιώνα, από τους απολογητές της μαρξιστικής φιλοσοφίας.


Ο Λέων Τολστόι ισχυρίστηκε ότι ο κοινωνικός χαρακτήρας της τέχνης, χάρη στον οποίο μπορεί να δικαιολογήσει την παρουσία της στην ζωή μας, διασφαλίζεται με δύο τρόπους. Η τέχνη, πρώτο, οφείλει να μας προκαλεί συγκινήσεις τέτοιες, που όλοι να μπορούμε να μοιραστούμε από κοινού. Με αυτόν τον τρόπο θα συμβάλει, ώστε να έρθουμε πιο κοντά ο ένας τον άλλον. Ο άλλος τρόπος, είανι με τα έργα της να μας εμπνέει το ίδιο το αίσθημα της αδελφικότητας. Κατά τον Τολστόι, ένα θεωρούμενο έργο τέχνης που δεν ικανοποιεί την κοινωνική αποστολή του, ουσιαστικά δεν είναι παρά προϊόν μιας κακής μορφής τέχνης. Εκείνοι όμως που προσέδωσαν το μέγιστο δυνατό βάθος στην ανάγκη ευθυγράμμισης της τέχνης προς κοινωνικά αιτήματα ήτνα οι απολογητές της μαρξιστικής φιλοσοφίας, διανοούμενοι και καλλιτέχνες, που εμπνεύστηκαν από τις ιδέες του Φρίντριχ Ένγκελς και κυρίως του Καρλ Μαρξ. Γι' αυτούς η τέχνη δικαιούται να υπάρχιε μόνο ως κάτι που συντελεί στην ικανοποίηση των όρων που πρέπει να διέπουν την πορεία της κοινωνίας μας προς τον τελικό σκοπό της. Ως τέτοιο στόχο προέβαλαν την δημιουργία μιας κοινότητας ανθρώπων χωρίς ταξικές διακρίσεις. Στο συμπέρασμα αυτό ο Μαρξ κατέληξε στην προσπάθειά του να ξεπεραστεί η αδικία που παρατήρησε μεταξύ των ανθρώπων.


Σύμφωνα όμως με τους εισηγητές της θεωρίας για την τέχνη ως αυτοσκοπό -μεταξύ των οποίων πρωτεύουσα θέση κατέχει ο Όσκαρ Ουάιλντ, δεν υπάρχει τίποτε πιο σπουδαίο στον κόσμο από την τέχνη. Έτσι ο εκφραστής της έχει μια διάθεση υπερχοής απέναντι σε όλους τους άλλους. Αυτή η αίσθηση υπεροχής του, μαζί με την αφοσίωσή του, τον υποχρεώνει να ζει αποκομμένος από το κοινωνικό περιβάλλον του. Η απομόνωση αυτή του καλλιτέχνη, είναι ένας τίτλος τιμής γι' αυτόν, κάτι που του προκαλεί ένα ίσθημα υπερηφάνειας. Παράλληλα η προσκόλλησή του στο έργο τέχνης, τον κάνει να αισθάνεται ανεξάρτητος από τις δεσμεύσεις που καθορίζουν τη ζωή των υπολοίπων ανθρώπων. Αυτή η τέχνη εξυπηρετεί καμιά σκοπιμότητα έξω από τον εαυτό της. Ύψιστη υποχρέωση του καλλιτέχνη είναι να εξαντλήσει όλη τη δημιουργική ικανότητά του, προκειμένου να κάνει όσο πιο τέλειο γίνεται το έργο του. Σύμφωνα με τους απολογητές αυτή της θεώρησης, η τέχνη δεν μπορεί να υπηρετεί κανέναν άλλο σκοπό εκτός από την ομορφιά, η οποία αναδεικνύεται μέσα απ' την μορφή του καλλιτεχνήματος.


Σ' αυτό το σημείο θα ήθελα να μιλήσω συγκεκριμένα για την Τέχνη. Υπάρχουν πολλά είδη τέχνης όπως για παράδειγμα η μουσική, η φωτογραφία, η ποίηση, η γλυπτική και η ζωγραφική. Η μουσική ως τέχνη αγγίζει την καλλιτεχνική φύση του ανθρώπου και δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για αυτοπραγμάτωση. Αφυπνίζει την ικανότητα για δημιουργική έκφραση και συνύπαρξη με το περιβάλλον. Είναι από τις τέχνες που σε καλούν να βγάλεις τις παρωπίδες και να την αφήσεις να καθοδηγήσει το μυαλό και την ψυχή σου. Η φωτογραφία θεωρείται ως ιδανικό μέσο αποτύπωσης, μεταφοράς και διάσωσης της αλήθειας και των γεγονότων. Η ποίηση είναι δημιουργία, καθρέφτης ιδεών που αντικατροπτίζει μύρια είδωλα ταυτόχρονα. Διαβάζουμε για να ζούμε καλύτερα, να επιβιώσουμε με λιγότερες ενοχές, κόμπλεξ κι ανησυχίες. Η γλυπτική είναι τέχνη αφής, αγγίγματος και χεριού. Ένας τρόπος έκφρασης για τον καθένα από εμάς να βγάλει οποιαδήποτε κρυφά του συναισθήματα. Το ίδιο συμβαίνει και με την ζωγραφική. Σκοπός της είναι να έρθουμε πιο κοντά στους εαυτούς μας, να τους κατανοήσουμε και να δώσουμε μια μικρή διέξοδο στον εαυτό μας ώστε να εκφραστεί ελεύθερα χωρίς φόβους και κρίσεις. Να κάνουμε πράξεις τις ιδέες μας και να δώσουμε χώρο κα χρόνο για μας, επικοινωνώντας ταυτόχρονα με τους άλλους και κάοντας κοινό βίωμα τα ερεθίσματα που παίρνουμε. Αυτό βέβαια συμβαίνει με όλες τις μορφές τέχνης.


Ένα έργο ζωγραφικής που μου κάνει μεγάλη εντύπωση είναι ένας πίνακας, που υπάρχει μέσα στο βιβλίο μας, του Ρενέ Μαγκρίτ "ο απατηλός καθρέφτης". Αμφισβητεί το τι είναι "έξω" και τι είναι "μέσα". Το υπερμεγεθες ανθρώπινο μάτι αντί να μας επιτρέπει να δούμε τι βρίσκεται μέσα στο εσωτερικό της ανθρώπινης ψυχής αντανακλά αυτό που βρίσκεται έξω, δηλαδή έναν ουρανό. Το εντυπωσιακό με αυτόν τον πίνακα είναι ότι ο Μαγκρίτ θέλει να παίξει με την φαντασία του κάθε ανθρώπου. Κατά την άποψή μου δεν είναι δυνατόν κάποιος να διεισδύσει στην ψυχή ενός άλλου ανθρώπου και η έκφραση "τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής" είναι λάθος γιατί ως καθρέφτης και μάλιστα απατηλός αντανακλά ίσως τα δικά μας συναισθήματα σε κάποιον άλλον, όπως για παράδειγμα μίσος, αγάπη. Μια άλλη ερμηνεία που μπορούμε να δώσουμε είναι ότι προσπαθώντας κάποιος μέσα από τα μάτια να διεισδύσει στην ψυχή του άλλου (π.χ. να καταλάβει τι νιώθει ή τι σκέπτεται) αντιμετωπίζει την απεραντοσύνη του ουρανού και του σύμπαντος και βρίσκεται μπροστά σε ένα αδιέξοδο. Ακόμη μπορούμε να πούμε ότι κοιτώντας μέσα (στο μάτι) βλέπεις το έξω (τον ουρανό), γιατί ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε άλλο παρά το δημιούργημα του εξωτερικού περιβάλλοντος. Όμως οι ερμηνείες δεν τελειώνουν ποτέ!


Αυτή είναι η τέχνη και είναι κάτι που όλοι οι άνθρωποι πρέπει να απολαμβάνουν και να αναζητούν στη ζωή τους.


Μαρία Λαμπροπούλου - ΒΘ1

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου